افسانهها و قصههای کهن، بهعنوان بخشی از میراث فرهنگی هر جامعه، نقش مهمی در تربیت اخلاقی کودکان دارند. این داستانها، که اغلب با مفاهیم اخلاقی و آموزنده همراه هستند، میتوانند ارزشهای مهمی مانند صداقت، شجاعت، محبت، و همکاری را به کودکان آموزش دهند. از طریق روایتهای جذاب و ماجراجوییهای هیجانانگیز، کودکان به راحتی میتوانند با شخصیتهای داستانها همدلی کنند و از تجربههای آنها درس بگیرند.
این قصهها به کودکان کمک میکنند تا تفاوت بین خوب و بد را بشناسند و به تصمیمگیریهای اخلاقی بهتری دست پیدا کنند. برای مثال، داستانهای معروفی مانند "شنگول و منگول" یا "دیو و دلبر" به کودکان نشان میدهند که محبت و مهربانی همیشه پیروز میشود و باید در برابر سختیها و مشکلات مقاوم بود.
افسانهها همچنین میتوانند به تقویت تخیل و خلاقیت کودکان کمک کنند و آنان را به کشف دنیایهای جدید و ممکنات تشویق کنند. از این رو، استفاده از قصههای کهن و افسانهها در تربیت کودکان نه تنها به آنها ارزشهای اخلاقی را آموزش میدهد، بلکه به رشد ذهنی و عاطفی آنها نیز کمک میکند.
قبل از آنکه ادبیات نوین کودک در ایران پایهگذاری شود، زمینههای آن در دورهی مشروطه ایجاد و فراهم شد. تحول مهمی که در ادبیات مشروطه اتفاق افتاد، گرایش و حرکت شعر از دربارها و خواص بین مردم و عوام بود. این حرکت کلی در زبان شعر، مضامین و محتوا و دیگر جوانب آن تأثیر گذاشت. در بین اشعار این دوره شعرهای کودکان نیز یافت میشوند. اگرچه این شعرها هنوز از فضای پند و اندرز پدرانه برای کودک خالی نیست، اما بههرحال نخستین گامهایی است که به سوی ادبیات کودک برداشته میشود. از جملهی این شاعران میتوان به ایرج میرزا (۱۲۹۱-۱۳۴۳ ه.ق) اشاره کرد. وی را شاید بتوان اولین شاعری دانست که اشعاری برای کودکان و در خور فهم ایشان سروده است. غیر از او حاجی میرزایحیی دولتآبادی (۱۲۷۹ه.ق -۱۳۱۸ه.ش) از روشنفکران دورهی مشروطه، مهدی قلیخان هدایت (مخبرالسلطنه)، محمدتقی ملکالشعرای بهار (۱۲۶۶-۱۳۳۰ه.ش)، نیما یوشیج اشعاری برای کودکان سرودهاند.
پایهگذاری ادبیات نوین کودکان از آذربایجان و جبار عسکرزاده (باغچهبان) شروع شد. او در سال ۱۲۶۴ ه.ش به دنیا آمد و در سال ۱۳۴۵ درگذشت. بزرگترین ابتکار او انتخاب وزنها و و قالبهایی نزدیک به ترانههای عامیانه است.
در فاصله سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ نویسندگان و شعرایی دست به خلق آثاری زدند؛ مانند یحیی دولتآبادی، صنعتیزاده کرمانی (مؤلف کتاب رستم در قرن بیستم)، عباس یمینی شریف. در همین زمان مترجمانی چون علینقی وزیری و مهری آهنی، افسانههای عامیانهی ملل مختلف را به فارسی برگرداندند. مجلهها و روزنامهها نیز صفحاتی به کودکان اختصاص دادند. از سال ۱۳۳۲ گروهی به انتشار مجلهی پر ارزش «سپیدهی فردا» همت گماشتند و ضمن آشنا ساختن مربیان با اصول تربیت نوین، مسئلهی ادبیات کودک را مطرح ساختند. در سال ۱۳۳۸ همین مجله فهرست کتابهای مناسب کودکان و نوجوانان را برای اولینبار منتشر نمود. در همین سالها سیل ترجمه از ادبیات کودکان جهان به سوی کودکان ایران سرازیر شد.
سال ۱۳۴۰ نقطه عطفی در تاریخ ادبیات کودک و نوجوان است. در این سال چرخشی بنیادین در کتابهای درسی پدیدار شد. روش تدریس و مطالب کتابهای جدید، سن مطالعه را تقریبا سه سال پایین آورد و بدین ترتیب جمعیت کتابخوان چندین برابر شد. در همین سال نخستین کتاب مدون ادبیات کودک چاپ شد. در سال۱۳۴۱ شورای کتاب کودک کار خود را شروع کرد و در سال ۱۳۴۴ کانون پرورش فکری کودک و نوجوان به وجود آمد.سالهای پس از ۱۳۴۰ را میتوان دورهی تازهای در ادبیات کودک و نوجوان دانست. در این دوره اهمیت ادبیات کودک در رشد فکری و پرورش اندیشه و تخیل از دوران کودکی و نوجوانی در ایران شناخته شد. ویژگی عمدهی این دوره توجه به نیازهای کودکان و رشد ادبیات ویژهی آنان در برابر آثار ترجمه شده است.
شاید اغراق نباشد اگر بگوییم ایرانیان از قدیم به امر تربیت کودک توجه ویژهای قائل بودهاند و آنرا یکی از وظایف مهم والدین میدانستهاند، بهطوری که کمتر نوشته ادبی را میتوان یافت که به تربیت کودک و ضرورت آن اشاره نکرده باشد. لکن نقطه ضعفی از دیدگاه روانشناسی و آموزش و پرورش در آنها دیده میشود، این است که در تمام آنها کودک کوچکشده بزرگسالان پنداشتهشده، و به آینده کودک بیش از حال او توجه شده است؛ به همین سبب ادبیات کودکان به معنا و مفهومی ما امروز از آن داریم در ایران کاملا تازگی دارد و شاید تاریخ آن به ربع قرن بیشتر تجاوز نکند.
نخستین فرهنگنامهی کودکان و نوجوانان به نام «نصابالصبیان» توسط ابونصر فراهی در قرن هفتم تدوین شد. فراهی با توجه به حافظه نیرومند کودکان و دلبستگی آنان به شعر، واژههایی را در شعرهای نصابالصبیان گرد آورد تا کودکان با از بر کردن آن اشعار، واژههای عربی هر شعر را به یاد بسپارند. وی همچنین در لابهلای شعرهای کتاب، آگاهیهایی دربارهی قرآن کریم، اصول دین، نامها و القاب پیامبر، امامان شیعه، بیماریها و ماههای سال و... گرد آورده است. این فرهنگنامهی کوچک بیش از هفت قرن است که بر زانوی اطفال مسلمان ایران و ماوراءالنهر و هندوستان و ترکیه قرار داشته است و ظاهرا نخستین کتابی است که پس از قرآن کریم برای آموختن زبان عربی برای کودکان به کار میرفته است.
ادبیات کودکان و نوجوانان به معنی واقعی آن، یعنی نوشتههایی که در آن حس و حال کودکانه حاکم باشد، به زبان و نثری مناسب سطح سواد کودکان نوشته شده و معمولا همراه با تصاویر است؛ بهعنوان یک شکل ادبی مستقل تقریبا از نیمهی دوم سدهی هجدهم میلادی در جهان پدید آمده است. در ظهور دیر هنگام این نوع ادبیات، عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بودند. پیش از عصر جدید (رنسانس) به کودکان بیشتر همچون بزرگسالانی کوچک نگریسته میشد و ادبیاتی ویژهی نیازهای خاص و سطح درک و فهم آنان ضروری شمرده نمیشد. در کشورهای اروپایی، یکی از کتابهای چاپی ویژهی کودکان "جهان مرئی در تصاویر" (۱۶۵۸م) از "کومنیوس" (۱۵۹۲-۱۶۷۰م) است. کتابی که آموزشی و درسی بود، ولی نخستین کتاب مصور کودکان به شمار میآید. بعدها «شارل پرو» در فرانسه و «برادران گریم» در آلمان، قصههای کهن و معروف سرزمینشان را گردآوری و بازنویسی کردند که این کتابها بسیار مورد توجه قرار گرفت و در کشورهای مختلف از جمله ایران ترجمه شد. در سدهی نوزدهم میلادی تصاویر نقش برجستهای در کتابهای کودکان یافتند و همچون امروز برای جلب توجه کودکان به داستانها کمک به آنها برای تجسم شخصیتها و کنشهای داستانی به کار رفتند. این نوع ادبیات تا سدهی بیستم بهعنوان یک نوع ادبی عمده تکامل یافت و شکل پذیرفت و در این سده به اوج تکامل خود رسید.
نام فرد: منصور یاقوتی
تاریخ تولد: ۲۷ دی ۱۳۲۷
تاریخ وفات: coming soon
محل تولد: کرمانشاه، ایران
زمینه فعالیت: ادبیات کودک و نوجوان
تحصیلات: رشته ادبیات فارسی و روانشناسی تربیتی
زندگینامه:
منصور یاقوتی در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۲۷ در کرمانشاه به دنیا آمد. او دوران کودکی خود را در این شهر گذراند و به دلیل علاقه زیادی که به ادبیات داشت، تصمیم گرفت تحصیلات خود را در رشته ادبیات فارسی و روانشناسی تربیتی ادامه دهد. یاقوتی یکی از نویسندگان برجسته و تاثیرگذار در زمینه ادبیات کودک و نوجوان در ایران محسوب میشود.
آثار برجسته:
- سالهای ابری: رمان بلندی که به روایت زندگی مردمان در دورههای مختلف تاریخی و اجتماعی ایران میپردازد.
- سلول: داستانی که به تجربههای شخصی نویسنده از زندان و مبارزههای سیاسی میپردازد.
- آبشوران: مجموعهای از داستانهای کوتاه که تجربههای کودکی و نوجوانی نویسنده را در محله آبشوران به تصویر میکشد.
- فصل نان: داستانی که به زندگی سخت کارگران و تلاش آنها برای بقای خود و خانوادههایشان پرداخته است.
تأثیرات و میراث:
منصور یاقوتی با خلق داستانهایی که دل کودکان را به خود جلب میکند و همچنین با ترویج ارزشهای اخلاقی و انسانی، نقش بیبدیلی در ادبیات کودکان ایران ایفا کرده است. آثار او همواره به عنوان بخشی مهم از ادبیات کودک و نوجوان محسوب میشوند و تاثیر عمیقی بر ذهنیت خوانندگان خود گذاشتهاند.
فعالیتهای سیاسی:
یاقوتی علاوه بر فعالیتهای ادبی، در عرصه سیاست نیز فعال بوده و به عنوان یک منتقد اجتماعی شناخته میشود. او به دفاع از حقوق کارگران و مردم فرودست پرداخته و در این راه با مشکلات و چالشهای زیادی روبهرو بوده است. تجربههای او از زندان و مبارزههای سیاسی تأثیر عمیقی بر نوشتههایش گذاشته است.
علایق و فعالیتهای دیگر:
منصور یاقوتی به جمعآوری و ثبت فرهنگ عامه و فولکلور نیز علاقهمند است و بسیاری از داستانها و حکایات محلی را گردآوری کرده و به نسلهای بعدی انتقال داده است. درویشیان با این کار توانسته بخشی از میراث فرهنگی ایران را حفظ کند و از فراموشی نجات دهد.
زندگی و آثار منصور یاقوتی همچنان به عنوان منبع الهام برای نویسندگان و پژوهشگران جوان ایرانی محسوب میشود و میراث فرهنگی او در قلب و ذهن بسیاری از خوانندگان جای دارد.
نام فرد: منصور یاقوتی
تاریخ تولد: ۲۷ دی ۱۳۲۷
تاریخ وفات: coming soon
محل تولد: کرمانشاه، ایران
زمینه فعالیت: ادبیات کودک و نوجوان
تحصیلات: رشته ادبیات فارسی و روانشناسی تربیتی
زندگینامه:
منصور یاقوتی در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۲۷ در کرمانشاه به دنیا آمد. او دوران کودکی خود را در این شهر گذراند و به دلیل علاقه زیادی که به ادبیات داشت، تصمیم گرفت تحصیلات خود را در رشته ادبیات فارسی و روانشناسی تربیتی ادامه دهد. یاقوتی یکی از نویسندگان برجسته و تاثیرگذار در زمینه ادبیات کودک و نوجوان در ایران محسوب میشود.
آثار برجسته:
- سالهای ابری: رمان بلندی که به روایت زندگی مردمان در دورههای مختلف تاریخی و اجتماعی ایران میپردازد.
- سلول: داستانی که به تجربههای شخصی نویسنده از زندان و مبارزههای سیاسی میپردازد.
- آبشوران: مجموعهای از داستانهای کوتاه که تجربههای کودکی و نوجوانی نویسنده را در محله آبشوران به تصویر میکشد.
- فصل نان: داستانی که به زندگی سخت کارگران و تلاش آنها برای بقای خود و خانوادههایشان پرداخته است.
تأثیرات و میراث:
منصور یاقوتی با خلق داستانهایی که دل کودکان را به خود جلب میکند و همچنین با ترویج ارزشهای اخلاقی و انسانی، نقش بیبدیلی در ادبیات کودکان ایران ایفا کرده است. آثار او همواره به عنوان بخشی مهم از ادبیات کودک و نوجوان محسوب میشوند و تاثیر عمیقی بر ذهنیت خوانندگان خود گذاشتهاند.
فعالیتهای سیاسی:
یاقوتی علاوه بر فعالیتهای ادبی، در عرصه سیاست نیز فعال بوده و به عنوان یک منتقد اجتماعی شناخته میشود. او به دفاع از حقوق کارگران و مردم فرودست پرداخته و در این راه با مشکلات و چالشهای زیادی روبهرو بوده است. تجربههای او از زندان و مبارزههای سیاسی تأثیر عمیقی بر نوشتههایش گذاشته است.
علایق و فعالیتهای دیگر:
منصور یاقوتی به جمعآوری و ثبت فرهنگ عامه و فولکلور نیز علاقهمند است و بسیاری از داستانها و حکایات محلی را گردآوری کرده و به نسلهای بعدی انتقال داده است. درویشیان با این کار توانسته بخشی از میراث فرهنگی ایران را حفظ کند و از فراموشی نجات دهد.
زندگی و آثار منصور یاقوتی همچنان به عنوان منبع الهام برای نویسندگان و پژوهشگران جوان ایرانی محسوب میشود و میراث فرهنگی او در قلب و ذهن بسیاری از خوانندگان جای دارد.
محمود حکیمی، نویسنده و پژوهشگر برجسته ایرانی، در تاریخ ۹ شهریور ۱۳۲۳ در تهران به دنیا آمد. او در زمینه تاریخ اسلام و ادبیات معاصر انقلابی ایران فعالیت داشت و آثار بسیاری در این زمینه از خود بهجا گذاشت. حکیمی در ۳۰ شهریور ۱۴۰۳ در سن ۸۰ سالگی درگذشت، اما میراث ادبی و فرهنگی او همچنان زنده است.
### زندگینامه:
محمود حکیمی تحصیلات خود را در رشته ادبیات فارسی به پایان رساند و از همان زمان جوانی به نویسندگی و تدریس پرداخت. او با علاقه زیادی که به تاریخ اسلام و فرهنگ ایرانی داشت، به تحقیق و پژوهش در این زمینهها مشغول شد و نتایج تحقیقات خود را در قالب کتابها و مقالات متعدد منتشر کرد.
### آثار برجسته:
از معروفترین آثار او میتوان به کتابهای زیر اشاره کرد:
- غرب بیمار (۱۳۵۱): این کتاب به بررسی مشکلات و چالشهای فرهنگی و اجتماعی جهان غرب میپردازد.
- انسان و الکترونیک (۱۳۵۲): این کتاب به بررسی تأثیر تکنولوژی و الکترونیک بر زندگی انسانها میپردازد.
- مبانی ادبیات کودک و نوجوان: ویژه ادبیات دینی: این کتاب شامل داستانها و مقالاتی است که به ادبیات دینی کودکان و نوجوانان میپردازد.
- داستانهایی از زندگانی امام حسین: این مجموعه سه جلدی به روایت داستانهایی از زندگی امام حسین (ع) میپردازد.
- داستانهایی از عصر رضاشاه: داستانهای تاریخی درباره دوران حکومت رضاشاه.
- داستانهایی از عصر ناصرالدین شاه: داستانهای تاریخی درباره دوران حکومت ناصرالدین شاه.
- داستانهایی از زندگانی امیرکبیر: داستانهایی درباره زندگی و اقدامات امیرکبیر.
- طاغوت در جریرهای دورافتاده: داستانی درباره تأثیرات استبداد و ظلم.
- جوایز خادم فرهنگ عاشورایی: این کتاب به نقش فرهنگ عاشورایی در جامعه اسلامی میپردازد.
### تأثیر و میراث:
محمود حکیمی با استفاده از زبان ساده و روان، توانست دنیایی شگفتانگیز و پر از تخیل را به روی کودکان و نوجوانان باز کند. آثار او همواره به عنوان بخشی مهم از ادبیات دینی و تاریخی ایران محسوب میشوند و تاثیر عمیقی بر ذهنیت خوانندگان خود گذاشتهاند.
### علاقهمندیها و فعالیتها:
حکیمی علاوه بر نویسندگی، به تدریس و پژوهش نیز مشغول بود و در تمام دوران زندگی خود به ترویج فرهنگ و ادبیات دینی اهتمام داشت. او با فعالیتهای پژوهشی و ادبی خود، توانست نقشی مهم در تبیین تاریخ اسلام و ادبیات دینی برای نسلهای جوان ایفا کند.
زندگی و آثار محمود حکیمی همچنان به عنوان منبع الهام برای نویسندگان و پژوهشگران جوان ایرانی محسوب میشود و میراث فرهنگی او در قلب و ذهن بسیاری از خوانندگان جای دارد.
مهدی آذر یزدی، نام اصلی او مهدی آذر خرمشاهی زاده، در ۲۷ اسفند ۱۳۰۰ در روستای خرمشاه، یزد به دنیا آمد و در ۱۸ تیر ۱۳۸۸ در تهران درگذشت. او به عنوان پدر ادبیات کودک و نوجوان ایران شناخته میشود و بیش از ۲۰ کتاب برای کودکان و نوجوانان نوشته است.
آذر یزدی از دوران کودکی در کارهایی همچون زراعت، بنایی و کار در کارگاه جوراب بافی به پدرش کمک میکرد. در سن ۲۰ سالگی به کتابفروشی مشغول شد و از همین جا با ادبیات آشنا شد. او اولین نویسندهای بود که در ایران به فکر نوشتن داستان برای کودکان و نوجوانان افتاد و این امر باعث شد او را به عنوان پدر ادبیات کودک و نوجوان ایران شناخته شود.
معروفترین اثر او "قصههای خوب برای بچههای خوب" است که در هشت جلد به چاپ رسیده و تاکنون حدود ۶۴ بار تجدید چاپ شده است. این مجموعه به زبانهای چینی، روسی، اسپانیایی و ارمنی ترجمه شده است. آذر یزدی همچنین جایزه یونسکو و جایزه سلطنتی کتاب سال را دریافت کرده است.
آثار دیگر او شامل "گربه ناقلا"، "گربه تنبل"، "مثنوی برای بچهها"، "مجموعه قصههای ساده" و "قصههای تازه از کتابهای کهن" است. او همچنین دو کتاب آموزشی به نامهای "خودآموز عکاسی" و "خودآموز شطرنج" نوشته است.
آذر یزدی در سال ۱۳۳۵ با توجه به زمینه مطالعات پیشینش شروع به نوشتن داستانهای گوناگون برای کودکان کرد. او در این راه پنج کتاب در مجموعه "قصههای خوب برای بچههای خوب" و پنج کتاب کوچکتر در مجموعه "قصههای تازه از کتابهای کهن" انتشار داد.